Zarządzanie ryzykiem kredytowym i utrzymywanie go na bezpiecznym, zdefiniowanym w apetycie na ryzyko poziomie, ma fundamentalne znaczenie dla stabilnego działania i rozwoju Banku. Kontroli ryzyka kredytowego służy istniejący w Banku system zarządzania ryzykiem kredytowym, który ma charakter kompleksowy i jest zintegrowany z procesami operacyjnymi Banku.

Opis działania systemu kontroli ryzyka znajduje odzwierciedlenie w obowiązujących w Banku regulacjach, w szczególności w metodykach kredytowania i w modelach wyceny ryzyka dostosowanych do segmentu klienta, rodzaju produktu i transakcji, zasadach ustanawiania i monitorowania prawnych zabezpieczeń kredytów oraz procesów monitoringu i windykacji należności. W 2019 r. został powołany Dział Kontroli Ryzyka jako niezależna jednostka przeprowadzająca dodatkowe kontrole w kluczowych procesach zarządzania ryzykiem kredytowym.

Bank zarządzając ryzykiem, zarówno w ujęciu indywidualnym, jak i portfelowym, podejmuje działania, które prowadzą do:

W obszarze kredytów detalicznych w 2019 r. koszty ryzyka i struktura portfela była zgodna z apetytem na ryzyko kredytowe. Jednocześnie Bank kontynuował proces poszukiwania obszarów bezpiecznego wzrostu.

W zakresie kredytów mieszkaniowych Bank rozszerzył ofertę kredytów zabezpieczonych nieruchomościami o bardzo wysokim potencjale wzrostu wartości z uwagi na lokalizację w największych miastach. Dodatkowo Bank realizował zmiany w procesie kredytowym skutkujące wzrostem automatyzacji i zwiększeniem efektywności procesu kredytowego.

W zakresie kredytów niezabezpieczonych hipotecznie, Bank kontynuował optymalizację polityki kredytowej pożyczek gotówkowych, osiągając obniżenie wskaźnika default rate portfela tego produktu o 11% w porównaniu z 2018 r., m.in. poprzez:

W obszarze kredytów ratalnych, Bank kontynuował strategię optymalizacji polityki kredytowej, w szczególności dostosowanie jej dla poszczególnych parterów handlowych oraz rozwój współpracy z kontrahentami dostarczającymi pożądany profil klienta, czego wynikiem jest poprawa kosztów ryzyka w tym produkcie w 2019 roku o 29% w porównaniu z rokiem 2018 przy równoczesnym wzroście portfela o 7%.

W obszarze kredytów dla mikro i małych przedsiębiorstw, Bank konsekwentnie kontynuował strategię optymalizacji polityki kredytowej, skupiając się na precyzyjnym ograniczaniu najbardziej szkodowych profili klientów, w szczególności: w pierwszym etapie ograniczając i w efekcie rezygnując ze sprzedaży w kanale pośredników kredytowych w obszarze biznesowym, ograniczając dostępne kwoty w najgorszych klasach ryzyka, wprowadzając nowe zaostrzone kryteria odrzucenia oraz ostrzejszą metodykę oceny zdolności kredytowej, rozszerzając zakres oceny wiarygodności klienta o nowe źródła danych (bazy zewnętrzne) oraz w zakresie zabezpieczeń wdrażając gwarancje BGK do procesów automatycznych, jednocześnie rozszerzając ich wymagalność. Najwięcej zmian dotyczyło segmentu mikroprzedsiębiorstw, czego wynikiem jest poprawa jakości nowej akcji kredytowej o 60% oraz 3 krotny wzrost poziomu pokrycia zabezpieczeniami w porównaniu do lat wcześniejszych.

W obszarze kredytów dla klientów biznesowych w 2019 r. Bank wdrożył szereg inicjatyw ukierunkowanych na poprawę jakości portfela kredytowego, w tym m.in. dostosowano parametry polityki kredytowej celem akwizycji nowych klientów kredytowych o niższym profilu ryzyka, zrewidowano wysokości dostępnych limitów kredytowych oraz wymogi dotyczące zabezpieczeń.

Ocena ryzyka w procesie kredytowym

Bank podejmuje decyzje o udzieleniu produktów kredytowych zgodnie z:

• obowiązującymi przepisami prawa i rekomendacjami KNF,
• politykami zarządzania ryzykiem kredytowym,
• metodykami kredytowania właściwymi dla segmentu klienta i rodzaju produktu,
• procedurami operacyjnymi, wskazującymi właściwe czynności wykonywane w procesie kredytowym, odpowiedzialne za nie jednostki Banku oraz wykorzystywane narzędzia,
• zasadami kompetencji kredytowych, w którym szczeble kompetencyjne dopasowane są do poziomu ryzyka związanego z klientem oraz transakcją.

Ocena zdolności kredytowej klienta poprzedzająca wydanie decyzji o udzieleniu produktu kredytowego przeprowadzana jest z wykorzystaniem systemu wspierającego proces kredytowy, narzędzi scoringowych lub ratingowych, zewnętrznych informacji (m.in. bazy CBD DZ, CBD BR, BIK, Biur Informacji Gospodarczej) i wewnętrznych baz Banku.

W celu regularnej oceny podejmowanego ryzyka kredytowego oraz ograniczenia potencjalnych strat z tyt. posiadanych ekspozycji kredytowych w okresie kredytowania, Bank monitoruje sytuację klienta poprzez identyfikację sygnałów wczesnego ostrzegania oraz okresowe, indywidualne przeglądy ekspozycji kredytowych. Proces monitoringu kończy się określeniem strategii dalszej współpracy z klientem, wydaniem ewentualnych zaleceń dotyczących zmiany warunków współpracy i następnie kontaktem z klientem w celu wdrożenia proponowanych zmian.

Podział kompetencji

Bank realizuje politykę rozdzielenia funkcji związanych z pozyskaniem Klienta i sprzedaży produktów kredytowych od funkcji związanych z oceną ryzyka kredytowego, podejmowaniem decyzji kredytowych oraz monitorowaniem ekspozycji kredytowych.

Zarządzanie ryzykiem koncentracji

Ryzyko koncentracji jest analizowane w Banku w odniesieniu do działalności kredytowej i definiowane jako zagrożenie wynikające z nadmiernego zaangażowania Banku w:

• ekspozycje wobec pojedynczych klientów lub grup powiązanych klientów,
• ekspozycje podlegające wspólnym lub skorelowanym czynnikom ryzyka,
• charakteryzujące się potencjałem do generowania strat na tyle dużych, by zagrozić kondycji finansowej Banku.

Bank identyfikuje i ocenia ryzyko koncentracji analizując strukturę portfela względem czynników ryzyka (cech ekspozycji) istotnych z punktu widzenia ryzyka kredytowego i na tej podstawie wyodrębniono grupy ekspozycji, których nadmierna koncentracja jest niepożądana i w skrajnych warunkach może generować straty przewyższające apetyt na ryzyko kredytowe Banku. Znajomość skali potencjalnych niebezpieczeństw związanych z koncentracją zaangażowań umożliwia tworzenie bezpiecznej struktury portfela kredytowego.

W celu zapobiegania niekorzystnym zdarzeniom wynikającym z nadmiernej koncentracji Bank ogranicza to ryzyko, stosując limity koncentracji wynikające z przepisów zewnętrznych oraz przestrzegając wewnętrznych limitów i norm.

Odpisy aktualizujące i rezerwy

Bank dokonuje oceny wszystkich bilansowych ekspozycji kredytowych (grup bilansowych ekspozycji kredytowych) w celu identyfikacji obiektywnych przesłanek utraty wartości, według najbardziej aktualnych danych w dniu dokonywania aktualizacji wartości. Bank dokonuje również oceny ekspozycji pozabilansowych pod kątem konieczności utworzenia rezerwy. Identyfikacja utraty wartości dokonywana jest automatycznie w systemie centralnym Banku na podstawie informacji systemowych (opóźnienie w spłacie) lub danych wprowadzanych przez użytkowników. Jeżeli nie istnieją obiektywne przesłanki utraty wartości bilansowych ekspozycji kredytowych, włącza się je do grupy aktywów o podobnej charakterystyce ryzyka kredytowego i ocenia w ujęciu grupowym pod kątem zaistnienia istotnego pogorszenia jakości kredytowej od początkowego ujęcia. Ocena pogorszenia jakości kredytowej dokonywana jest w oparciu o zestaw przesłanek o charakterze jakościowymi i ilościowym. Dla przesłanek o charakterze jakościowym zalicza się: osiągnięcie przez ekspozycję materialnego przeterminowania przekraczającego 30 dni, klasyfikacja klienta do kategorii Watch List, pozostawanie ekspozycji w kategorii forborne, występowania innych ryzyk (w tym ryzyko branży, regionu, etc). Przesłankę ilościową stanowi istotne pogorszenie bieżącego skumulowanego prawdopodobieństwa default w okresie do spodziewanej zapadalności w relacji do skumulowanego prawdopodobieństwa default spodziewanego dla tego okresu w momencie generacji ekspozycji (tj. uruchomienia lub istotnej modyfikacji). Bank stosuje dwa modele oszacowania odpisów dla ekspozycji, dla których nie występują przesłanki utraty wartości: model strat oczekiwanych szacowanych w horyzoncie 12 miesięcy dla ekspozycji zakwalifikowanych do Koszyka/Stage 1 (lub LCR) oraz model strat oczekiwanych szacowanych w horyzoncie zapadalności dla ekspozycji zakwalifikowanych do Koszyka/Stage 2 (w tym POCI).

Przesłanki utraty wartości

Bank dokonuje oceny przesłanek utraty wartości klasyfikując i różnicując zdarzenia dotyczące:

Ekspozycje, dla których stwierdzono przesłanki utraty wartości, dzielone są na wyceniane indywidualnie i wyceniane grupowo. Wycena indywidualna obowiązuje dla ekspozycji zagrożonych utratą wartości (liczonych na poziomie klienta), przekraczających progi istotności ustalone w zależności od segmentu klienta (patrz tabela poniżej).

Progi istotności kwalifikujące ekspozycje klienta do wyceny indywidualnej (wg. stanu na 31.12.2019 r.)

Segment klienta	Wartość progu w zł
Segment klienta	Klient indywidualny	Wartość progu w zł	Brak progu
Segment klienta	Klient biznesowy	Wartość progu w zł	3 000 000

Ocenę indywidualną stosuje się także dla ekspozycji zagrożonych utratą wartości, dla których Bank nie jest w stanie wyodrębnić grupy aktywów o podobnych charakterystykach ryzyka kredytowego lub nie dysponuje wystarczającą próbą do oszacowania parametrów grupowych.

Wycena indywidualna opiera się na analizie możliwych scenariuszy (klienci biznesowi). Każdy scenariusz i gałąź drzewa mają przypisane prawdopodobieństwo realizacji oraz oczekiwane odzyski. Założenia przyjęte do wycen indywidualnych są szczegółowo opisywane przez osoby dokonujące analizy. Wartości odzysków oczekiwanych w ramach wycen indywidualnych są porównywane ze zrealizowanymi odzyskami w cyklach kwartalnych.

Wycena grupowa oparta jest na okresie pozostawania danej ekspozycji w stanie default; uwzględnia specyfikę danej grupy pod kątem oczekiwanych odzysków. Zabezpieczenia uwzględniane są na poziomie ekspozycji.

Zabezpieczenia

Prawne zabezpieczenie stanowi dla Banku wtórne źródło spłaty zabezpieczonej wierzytelności w przypadku pojawienia się niekorzystnych okoliczności w trakcie życia produktu kredytowego. Zabezpieczenie kredytu ma również na celu zwiększenie prawdopodobieństwa wywiązania się Kredytobiorcy z udzielonego zobowiązania. W sytuacji, w której Kredytobiorca nie uregulował należności w terminach ustalonych umową kredytu, zaś działania restrukturyzacyjne nie przyniosły oczekiwanych efektów, zabezpieczenie ma dać Bankowi możliwość zwrotu udzielonego kredytu wraz z należnymi odsetkami i poniesionymi kosztami.

Bank ustala sposób zabezpieczenia, biorąc pod uwagę:

• przewidywany nakład pracy Banku oraz koszt ustanowienia zabezpieczenia,
• rodzaj i wysokość zabezpieczanej wierzytelności oraz okres kredytowania,
• realną możliwość zaspokojenia roszczeń Banku, w możliwie najkrótszym czasie z przyjętego zabezpieczenia,
• istniejące już obciążenia na rzeczy mającej stanowić przedmiot zabezpieczenia w przypadku zabezpieczeń rzeczowych,
• sytuację finansową i gospodarczą osoby zobowiązującej się za klienta oraz jej powiązania osobowe i właścicielskie z innymi podmiotami – w przypadku zabezpieczeń osobistych,
• szacunkowe koszty ewentualnej realizacji zabezpieczenia.

Zarządzanie majątkiem przejętym za wierzytelności

W uzasadnionych przypadkach Bank przejmuje obciążone tytułem zabezpieczenia składniki majątku w celu zaspokojenia wymagalnych wierzytelności. Operacje takie przeprowadzane są na podstawie zaakceptowanego planu zagospodarowania przejmowanego aktywa.

Scoring/rating

Scoring kredytowy jest narzędziem wspierającym decyzje kredytowe dla Klientów indywidualnych, a rating kredytowy stanowi instrument wspierania procesu podejmowania decyzji w segmencie mikroprzedsiębiorstw, małych, średnich i dużych przedsiębiorstw.

W Banku regularnie przeprowadzany jest proces monitorowania poprawności funkcjonowania modeli scoringowych i ratingowych. Jego celem jest stwierdzenie, czy stosowane modele właściwie różnicują ryzyko, a oszacowania parametrów ryzyka adekwatnie odzwierciedlają odpowiednie aspekty ryzyka. Ponadto podczas kontroli funkcjonalnych weryfikuje się poprawność zastosowania modeli w procesie kredytowym.

Stosowane obecnie modele scoringowe zostały zbudowane wewnętrznie w Banku. W celu wzmocnienia procesu zarządzania ryzykiem modeli wykorzystywanych w Banku funkcjonuje zespół pełniący funkcję niezależnej jednostki walidacyjnej.

Monitorowanie ryzyka kredytowego klientów indywidualnych i biznesowych

Wszystkie ekspozycje kredytowe klientów indywidualnych i biznesowych podlegają monitoringowi oraz bieżącej klasyfikacji do właściwych ścieżek procesowych. W celu usprawnienia monitoringu i kontroli ryzyka operacyjnego zostały wdrożone adekwatne rozwiązania w systemach kredytowych Banku. Narzędzia systemowe zostały skonsolidowane w celu efektywnego wykonywania procedur monitoringu, którymi objęte są wszystkie rachunki.

Stosowanie praktyk typu forbearance

W procesie restrukturyzacji Klienta Indywidualnego Bank wykorzystuje następujące narzędzia:

• wydłużenie okresu kredytowania skutkujące zmniejszeniem wysokości miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych. Wydłużenie możliwe jest maksymalnie do 144 miesięcy (dla produktów kredytowych detalicznych), niezależnie od pierwotnego okresu kredytowania. Przy ewentualnym wydłużeniu okresu kredytowania pod uwagę brane są ograniczenia wynikające z metryki produktu, na przykład wiek kredytobiorcy,
• udzielenie karencji w spłacie (dotyczące części bądź całości raty w zależności od oceny ryzyka na poziomie pojedynczej ekspozycji). W okresie karencji całkowitej w spłacie rat kapitałowo-odsetkowych kredytobiorca nie jest zobowiązany do jakichkolwiek płatności z tytułu zawartej umowy. Okres spłaty kredytu może ulec wydłużeniu w celu dostosowania wysokości raty do możliwości płatniczych Kredytobiorcy zgodnie z ograniczeniami wynikającymi z metryki produktu. Karencja całkowita stosowana jest maksymalnie na okres 6 miesięcy,
• konsolidacja kilku zobowiązań w Alior Banku, w tym zamiana limitu w rachunku LOR/nieuprawnionego debetu w ROR/KK, na kredyt spłacany w ratach; konsolidacja skutkuje przekształceniem kilku wierzytelności wynikających z różnych umów w jedną wierzytelność. Uruchomiony w wyniku konsolidacji produkt jest spłacany w miesięcznych ratach na podstawie ustalonego harmonogramu. Parametry produktu uruchamianego w wyniku zastosowania danego narzędzia są zgodne z metryką produktu: pożyczka gotówkowa/kredyt konsolidacyjny.

Narzędzia mogą być łączone, jeśli takie rozwiązanie zwiększa potencjał skuteczności restrukturyzacji. W szczególnie uzasadnionych sytuacjach istnieje możliwość zastosowania innych narzędzi.

Monitoring ryzyka związanego z praktykami typu forbearance

W ramach czynności raportowych dotyczących portfela kredytów zrestrukturyzowanych szczegółowej analizie poddawane są:

• proces aplikacyjny (ilość wniosków, ilość wydanych decyzji, rodzaje decyzji, czas wydania decyzji, czas wdrożenia decyzji),
• jakość portfela kredytów zrestrukturyzowanych (podział na poszczególne poziomy zaległości, formy restrukturyzacji, fakt zastosowania odstępstw), ze szczególnym uwzględnieniem opóźnionych wskaźników szkodowości.

Ocena utraty wartości dla ekspozycji podlegających praktykom forbearance

Bank dla ekspozycji podlegających praktykom forbearance przyjmuje zaostrzone kryteria identyfikacji przesłanek utraty wartości. Poza standardowym katalogie przesłanek, w odniesieniu do tych ekspozycji stosowane jest dodatkowe kryterium ilościowe, tj. opóźnienie powyżej 30 dni.

Ekspozycja, wobec której w wyniku klasyfikacji jako forbearance zidentyfikowana została przesłanka utraty wartości (default) utrzymuje taką przesłankę przez co najmniej 12 miesięcy. Po tym okresie ekspozycja ta może wyjść ze statusu default jeżeli nie ma istotnych opóźnień ani żadnych innych przesłanek utraty wartości. Ekspozycja taka pozostaje w statusie forbearance jeszcze przez 24 miesiące. W tym okresie identyfikacja przesłanek utraty wartości jest realizowana wg zaostrzonych kryteriów wymienionych powyżej.